Aarhus University Seal

Keynote speakers

Óscar García Agustín, Catedrático, Universidad de Aalborg, Dinamarca
“¿Cómo puedes hablar de convivencia y democracia, sinvergüenza?” Discurso de ultraderecha y polarización

Cuando el presidente español Pedro Sánchez se refirió a la ultraderecha como una amenaza, Santiago Abascal, líder de Vox, le respondió: “¿Pero cómo puedes hablar de convivencia y democracia, sinvergüenza?” José Antonio Kast, quien fuera candidato a la presidencia en Chile, acusó a Gabriel Boric de consumir drogas al mismo tiempo que se definió como “el candidato del sentido común” para negar que fuera de ultraderecha. La ultraderecha emergió en Argentina de la mano de Javier Milei que declaró: “Soy peligroso para la casta política porque conmigo se acabó la joda”. La expansión de la ultraderecha iberoamericana cuenta, además, con formas de formalización como el Foro Madrid contra el avance del comunismo en la Iberoesfera o expresiones simplificadas como LGBT (Liberty, Guns, Bolsonaro, Trump) que destacan su conexión global. 

En este contexto resulta relevante preguntarse cómo el discurso de la ultraderecha ha entrado en la disputa por la hegemonía cultural y cómo ha identificado su campo de batalla discursivo en torno a las políticas identitarias, las elites liberales cosmopolitas y lo políticamente correcto. La polarización implica, por tanto, un desplazamiento discursivo de los sujetos políticos y sociales que definen la oposición antagónica entre ‘nosotros’ y ‘ellos’. Pero no sólo eso, la polarización consiste igualmente en el uso de estrategias discursivas tales como la apropiación lingüística, la resemantización, la deseufemización y la descortesía. Más que entender la polarización como un fenómeno puramente político o social, la polarización será concebido como un fenómeno discursivo consistente en la capacidad del sujeto polarizante de trazar fronteras discursivas que simplifiquen el campo político.


Maj-Britt Mosegaard Hansen, Professeure, Université de Manchester, Royaume-Uni
Les (micro-)cycles de pragmaticalisation

Cet exposé portera sur un phénomène diachronique découvert assez récemment et donc encore relativement peu connu, à savoir celui des (micro-)cycles de pragmaticalisation.

Dans un tel cycle, une expression linguistique donné E (pouvant prendre la forme d’un seul mot ou d’une locution) qui a au départ un emploi au niveau propositionnel, évolue vers un ou plusieurs nouveaux emplois de nature non propositionnelle, accédant ainsi au statut de marqueur pragmatique. A partir d’un certain moment, une nouvelle expression E commence à remplir la fonction originelle, propositionnelle, de E. Selon que E aura déjà perdu son emploi originel ou non, elle se trouvera ainsi ou bien concurrencée ou bien simplement remplacée par E’ dans cet emploi. A son tour, E’ développera progressivement des fonctions pragmatiques qui ressemblent à celles développées antérieurement par E. Ce mouvement cyclique peut être renouvellé plusieurs fois dans l’histoire d’une langue, impliquant une troisième expression E’’, et ainsi de suite.

Dans ma présentation, je donnerai des exemples de différents sous-types de micro-cycles de pragmaticalisation ; par rapport aux grandes tendances d’évolution sémantico-pragmatique déjà bien connues, je montrerai ce que l’étude de ces micro-cycles peut ajouter à nos connaissances sur le changement linguistique ; et je discuterai certains développements diachroniques qui peuvent ressembler à des micro-cycles de pragmaticalisation, mais qui doivent en être distingués.

Mes exemples seront tirés de plusieurs langues romanes, ainsi que du latin.


Thomas Johnen, Professor Titular, Westsächsische Hochschule Zwickau, Alemanha
Interculturalidade no ensino-aprendizagem de Português Língua Não Materna no contexto universitário

Concordando com Reimann (2017: 7) que a competência comunicativa intercultural juntamente com o desenvolvimento de biografias plurilíngues é a contribuição mais importante do ensino de línguas, esta palestra objetiva levar a diante a reflexão sobre a interculturalidade no ensino-aprendizagem de Português Língua Não Materna (PLNM) no contexto universitário enfocando diferentes facetas e apresentando exemplos da prática do ensino que, podem inspirar também o ensino de outras línguas românicas.

Na pesquisa sobre o ensino-aprendizagem em PLNM dos últimos trinta anos, nos quais PLMN se desenvolveu como uma área própria nas instituições de ensino superior tanto no Brasil como em Portugal, a questão da cultura e interculturalidade esteve sempre presente, seja na situação de imersão em um país lusófono, seja no ensino-aprendizagem no país de origem ou em situações de aprendizagem autônoma como o Teletandem (p. ex. Benedetti / Rodrigues 2010). Nos últimos anos, no entanto, é possível observar uma atenção maior, sendo publicadas coletâneas dedicadas exclusivamente ao tema (p.ex. Mendes 2011; Meyer/ Albuquerque 2013; Barbosa 2014; Schröder/ Mendes 2019), teses de doutorado (p.ex. Teixeira 2013; Souza 2016) e também unidades específicas dedicadas a interculturalidade em manuais de PLNM (cf. p.ex. Santos / Silva 2013). Contudo, muitos materiais de preparação intercultural para contextos profissionais, que são fontes de informação também para alunos de PLNM, carecem de uma base empírica acabando por reforçar uma visão estereotipada (cf. Johnen 2018).

Assim sendo, a perspectiva da nossa reflexão será a partir do ensino em contexto universitário fora do espaço lusófono e indagará o seguinte:

O que significa competência comunicativa intercultural no caso de uma língua pluricêntrica como o português com dois centros, vistos muitas vezes como antagônicas (Brasil e Portugal) e outros emergentes? Qual é o papel da competência sociopragmática intercultural muito negligenciada nos estudos de PLNM? Como desenvolvê-la durantes os estudos (antes, durante e depois de estadias dos alunos em países lusófonos)?

Finalmente, impõe-se a questão se seria suficiente para uma competência intercultural abrangente saber comunicar de maneira adequada à situação e aos interlocutores? Argumentaremos que também importam a condição social e o lugar de fala (Ribeiro 2017) dos potenciais interlocutores, especialmente no caso dos países de língua oficial portuguesa em contextos pós-coloniais marcados por grandes diferenças entre as classes sociais como é o caso da sociedade brasileira.


Professor Graziella Parati
“Paul D. Paganucci Professor of Italian Literature and Language, Joint appointment in Comparative Literature, Chair of Women’s, Gender, and Sexuality Studies.” Dartmouth College, New Hampshire

Il 1948 è l’anno in cui in Italia fu pubblicato il maggior numero di autobiografie di tutto il ventesimo secolo. Il 1948 è anche l’anno in cui fu approvata la nuova Costituzione repubblicana fondata sul mito della Resistenza al Nazifascismo e furono gettate le fondamenta di una nuova Italia democratica. Per gli ex fascisti sconfitti si pose il problema di trovare una forma di legittimità politica in questa nuova repubblica. Il genere autobiografico fu il mezzo più usato per dimostrare la loro conversione agostiniana alla democrazia, introducendo così un potente strumento politico che è ancor oggi utilizzato strategicamente per promuovere carriere politiche. L’autobiografia in Italia ha contribuito così a creare una narrazione che avrebbe sostenuto la nuova struttura politica repubblicana e un’idea di nazione inclusiva fondata sulla democrazia. Ispirandomi al lavoro di Arjun Appaduraj sull’immaginazione come forza sociale, il mio intervento vuole analizzare il potere dell’autobiografia come forma di finzione e il suo ruolo nel processo di costruzione della nazione.